Mondros’tan Mudanya’ya oradan Lozan’a giden yol 30 Ekim 1918 tarihinde Rauf Orbay ekibince imzalanan Mondros müterakkisinde Osmanlı ordusunun terhis edilmesi gemilerin limana çekilmesi gibi 25 maddeden oluşan ağır mütareke hükümleri 14 Ekim 1922 tarihinde Mudanya mütarekesi Osmanlı imparatorluğunun sonunu getiriyor. Mustafa Kemal ve arkadaşları milli mücadele sonunda Osmanlı imparatorluğunun küllerinden yeni bir Türk Devleti kuruyor. Millî mücadelede bozguna uğrayan Yunanlılar 2 Eylül de anlaşma istiyor 9 eylülde İzmir’e giren Türk ordusu boğazları işgal eden İngiliz ordusu ile savaşa girme hazırlığında 3 Ekim de Mudanya konferansına Türkiye’yi temsilen İsmet Paşa İngiltere Fransa İtalya temsilcisi birer general bulunmaktaydı. Yunan temsilcisi toplantıya katılmıyor. Mudanya açıklarında neticeyi bekliyor.
Lozan konferansı ve barış antlaşması 13 Kasım da Lozan da yapılacak anlaşmaya başkanlık için kimin başkanlık edeceği Yusuf Kemal Bey Fethi Bey Kazım Karabekir Paşa isimleri düşünülmüş, vekiller heyeti reisi Rauf Orbay Lozan’a baş delege gitmesi arzu ediliyor. Mondros’ta mağlup devlet temsilcisi olduğu Lozan’a galip devlet temsilcisi olarak Rauf Orbay masaya oturmakta arzusunda idi.
Mudanya mütarekesini başarı ile imzalayan batı cephesi kumandanı İsmet Paşayı baş delege olarak Mustafa Kemal Paşa görevlendiriyor. Üyeler sağlık bakanı DR. Rıza Nur, Hasan Saka, Celal Bayar, Zeki Apaydın, Veli Saltık Şükrü Kaya, Yahya Kemal Beyatlı ve katiplerden mütercimlerden oluşan 33 kişilik bir ekip Lozan’a gidiyor. Lozan’a Osmanlı hükümeti davet ediliyorsa da TBMM itirazı ile reddediliyor. Osmanlı Devleti de böylece bitiyor.
20 Kasım 1922 de toplanan heyette karşımızda İngiltere Fransa İtalya Yunanistan yer alıyor. Sovyetler birliği Romanya Bulgaristan Gürcistan kendilerini ilgilendiren konularda görüşmelere katılıyor. Amerika gözlemci oluyor.
İsmet Paşanın çantasında Türk hükümeti tarafından 14 maddelik hüküm yer almakta bu maddelerde istenen olmazsa Ankara hükümetine bilgi verilecek kabulüne ısrar edilecek.
İsviçre baş delegesi açılış konuşması ve Lord Corzonun konuşmasının neticesi açılış töreninin bittiği sanıldığında İsmet Paşa kürsüye gelerek (Lord Corzon vazgeçsin bende vazgeçerim) sözü batılı devletlere eşit şartlar altında görüşme yapılmasını Türk devletinin bağımsız bir devlet olmak istediğinin görüşmelerde devamlı dile getirmiş
görüşmeler 3 komisyon tarafından yürütülmüş İngiliz delegesi Lord Corzon askeri ve boğazları toprak İtalyan baş delegesi Marki Gardini başkanlığında yabancılar ve azınlıklar Fransa baş delegesi mösyö Bararenin başkanlığında mali ve ekonomik konular görüşülüyor.
Zorlu mücadele sonunda Türk milletinin 14 maddelik isteklerinde taviz verilemeyeceği bu talimattan vazgeçilemeyeceği anlatılmış Ermeni yurdu ve kapitülasyon hiç kabul edilemez tezi savunulmuş iki buçuk ay sonunda İngiliz delegesi Lord Corzon antlaşma taslağını İsmet Paşaya sunmuş fakat bu taslak kabul edilmemiş görüşmeler kesintiye uğramış Türk heyeti Ankara’ya dönmüş.
23 Nisan 1923 te yeniden bir araya gelinmiş İngiliz Fransız İtalyan baş delegeleri değişmiş 1.dönemde olduğu gibi İsmet Paşa yine baş delege olarak konferansa katılıyor. 1.dönem de toprak askerlik sınırlar ele alındığında 2.dönem mali ve ekonomik konular ele alınmıştır.
Türk heyeti bağımsızlık kavramanı savunmuş Yunanlılardan tazminat talebinde bulunmuş Yunanistan bu tazminatı ödeyemeyeceğine karşılık kara ağaç ve çevresini Türkiye’ye verilmesine razı olmuş mali ve ekonomik konular karara bağlanmış. Karaağaç İmroz Bozcaada Tavşan Adaları Türkiye’ye bırakılmış Limmi Semendirek Midilli Sakız Sisan ve Nikarya Adası Yunanistan’a verilmiş.
Midilli Sakız Nikarya Sisan Adalarına deniz üstü kurulmayacak şartı getirilmiş. 12 adalar ise İtalya hakimiyetine verilmiştir.
Mustafa Kemal ATATÜRK ün girişimleri sonucu Lozan Antlaşması 24 Temmuz 1923 tarihinde İngiltere Fransa İtalya Yunanistan Romanya Sırp-Hırvat Siloven Devletleriyle Türkiye arasında imzalanmıştır. Barış antlaşması 143 maddeden ibaret olup misakı milli sınırları büyük oranda gerçekleşmiş Musul boğazlar Hatay için değerlendirmeler ilerleyen yıllarda Musul dışında halledilmiştir.
Lozan hezimet mi? Zafer mi? Sorusuna cevap: Sevr anlaşmasına göre Doğu Anadolu Bölgesinde Ermeni Devleti özerk Kürdistan kurulmasına Doğu Trakyanın Yunanistan’a anayolunun taksimi askeri gücün kaldırılması kapitülasyonların devamı ağır şartlarda cezalandırıldığı Millî Mücadele de 37 bin 288 şehit 31 bin 173 yaralı 1112 esir, yanmış yıkılmış harap Anadolu dul yetim toprağı işleyecek genç yok halk sefil perişan açlık yokluk bunlar irdelendiğinde aranan cevap hezimet mi zafer mi sorusu cevabını bulacaktır.
Lozan Antlaşması Türkiye’nin tapu kaydıdır. Osmanlının küllerinden kurulan yeni Türkiye Cumhuriyetidir.