Sarıkamış birinci dünya harbinde Osmanlı Devleti ile Rus Çarlığı savaşıdır. 1914 Kasımında Azap ve Köprüye Rus birlikleri saldırıyor. Saldırıyı 3.0rdu Komutanı Hasan İzzet Paşa Rus Ordusunu geri püskürtüyor. Düşmanı takip etmek yerine geri çekiliyor
1877 yılı 93 Harbinde Osmanlı-Rus Harbi Osmanlı’nın yenilgisi ile neticelenince savaş tazminatı olarak Batum Rusya’ya veriliyor. Berlin Antlaşması ile Sarıkamış, Kars, Ardahan ve Artvin Ruslara veriliyor. Bu vatan parçalarını Ruslardan geri almak ( SARIKAMIŞ HAREKATINI )ve başlatmak üzere Enver Paşa deniz yolu ile Trabzon’a oradan karayolu ile 12 Aralık günü Erzurum'a geliyor
Enver Paşa 3.0rdu Komutanı Hasan İzzet Paşa'dan hemen savaşın başlatılmasını (Ruslar'ın imha) edilmesini acele olarak istiyor. Hasan İzzet Paşa (Sert bir üslupla hava şartlarının elvermediğini soğuk ve yolların bozuk olduğunu Balkan Savaşları'nda ordunun teçhizatı iyiydi yine de yenildik Balkan Savaşlarından yeni çıktık. Askerlerin giyecek sıkıntısı, yiyecek sıkıntısı, orduya erzak taşıyan hayvanları kaybedersek yerine hayvan bulamayacağız hayvanlara iyi bakmalıyız. Askerler kadarda onlara önem vermeliyiz, bu şartlarda Ruslarla harp edemeyiz. Havaların ısınmasını beklemeliyiz.)
Bu söz üzerine Enver Paşa hiddetlenerek ( Eğer hocam olmasaydın seni idam ettirirdim.) der. Alman Liman Paşa ya 3.0rdu Komutanlığı teklif ediliyor. Liman Paşa kabul etmiyor. Enver Paşa 3.0rdu Komutanlığını üzerine alıyor. 17 Aralık günü 3.0rduya gönderdiği emir; ( askerler hepinizi ziyaret ettim perişan olduğunuzu gördüm fakat düşman sizden korkuyor, İslam Dünyası sizden zafer bekliyor)
Harbin 2.günü başarılı geçsede olumsuz hava şartları 3-4 Ocak günleri kış şiddetleniyor soğuğa rağmen 15 gün siperlerde süngü savaşı devam ediyor Kar, fırtına çadırları yıkıyor. Don başlıyor; asker ve erzak taşıyan hayvanlar donuyor. Açlık, salgın tifüs, bit Türk Askerlerini perişan ediyor.Tîfüse yakalanmadık hekim kalmıyor. Ordu sağlık müfettişi Süleyman Paşa’da tifüse yakalanıyor. Türk Ordusu Ruslara değil açlığa ,sefalete ve soğuğa yenilmiştir.
Sarıkamış Harekatı'nda 3 Ordu 30 bin şehit, 7 bin asker esir, binlerce yaralı olup Rus Ordusu 29 bin kayıp veriyor ( Yavuz Gölbaşı Sarıkamış Düştü sayfa: 164). Türk esirler 30 kişilik vagonlara 60-70 kişi bindirilerek Sibirya’ya sevk ediliyor. Çok azları hayatta kalıyor.
11.Kolordu Komutanı Galip Paşa Erzurum Valisi Tahsin Bey’de telgraf aracılığı ile yiyecek talep ediyor. 150 bin kilo erzağı Erzurum lu kadınlar öğrenciler, çocuklar, hükümet konağı önünde erzakları sırtlanıyorlar. Bu çocukların çoğu yollarda donuyor.
3 Sivil gemi ile 6 Kasım 1914'te Karadeniz Trabzon Liman'ına Kafkas Cephesi için Erzurum ve Sarıkamış'a askeri malzeme ve yiyecek taşıyan gemiler Rus Ordusu tarafından batırılmış. 3 bin askerden 75 asker kurtulup Ruslara esir düşüyor.
Yok olan 3.Ordunun boşluğundan yararlanan Ermeniler boş durmamışlar Türk köy ve mahallelerinde katliamlara başlamışlar. Ruslar Erzurum, Trabzon, Erzincan, Muş ve Bitlis'i işgal ediyor. Sonradan Mustafa Kemal Paşa Muş ve Bitlis'i kurtarıyor. Büyük Millet Meclisi ordusu Komutanı Kazım Karabekir Paşa bu bölgeye hakim oluyor.
Enver Paşa 3.Ordu Komutanlığına Hafız Hakkı Paşa’yı tayin ediyor, Enver Paşa orduya bir bildiri yayınlıyor 9 Ocak günü bölgeden ayrılıyor. Kayseri ve Sivas üzerinden Ulukışla’ya gitmek üzere trene 20 Ocak günü geliyor.
Enver Paşa İncesu llçesi'ne de uğruyor İncesu Halkı ve öğrenciler ilçenin girişinde Enver Paşa'yı karşılıyor. Hava soğuk olduğu için öğrencilerin üşüdüğünü görüyor ve ilgililere sert bir şekilde "Bu çocukları derhal okullarına gönderin"" diyor. İncesu ve Aksalur üzeri Ürgüp'e gidiyor. Ürgüp’ün girişinde makam arabası çamura gömülüyor. Makam arabası öküz kağnısıyla çekilerek kurtarılıyor. (E öğretmen Hasan Tasacı'nın notlarından).
Ulukışla-İstanbul yolculuğu 3 gün devam ediyor. Enver Paşa'nın amcası Halil Paşa hatıralarında yolculuk boyunca Enver'in ağzını bıçak açmıyordu; yorgun, bitkin halde, gözleri dalıyor ve düşünüyordu (Yavuz Gölbaşı Sarıkamış Düştü s:164).
Sarıkamış Şehitlerimize Allah'tan rahmet diler.109cu yıl dönümünde saygıyla anıyorum